انواع سیستم‌های ارت در صنعت
ارت دستگاه خودپرداز؛ ضرورت ایمنی در سامانه‌های بانکی
مقدمه‌ای بر مفهوم ارت و اهمیت آن در دستگاه‌های الکترونیکی
ارت یا زمین کردن، یکی از مهم‌ترین اقدامات در طراحی ایمن تجهیزات الکترونیکی و صنعتی محسوب می‌شود. در این میان، ارت دستگاه خودپرداز به عنوان بخشی حیاتی از زیرساخت‌های بانکی، نقش مهمی در ایمن‌سازی، حفظ عملکرد پایدار و جلوگیری از آسیب‌های ناگهانی الکتریکی ایفا می‌کند.
دستگاه‌های خودپرداز (ATM) به‌طور مداوم در معرض نوسانات ولتاژ، اتصال به شبکه‌های مخابراتی و مصرف برق شهری قرار دارند. عدم وجود یک سیستم ارت مناسب، می‌تواند باعث آسیب‌های جدی به تجهیزات داخلی، ایجاد خطر برای کاربران و حتی اختلال در فرآیندهای بانکی شود.
چرا ارت دستگاه خودپرداز اهمیت ویژه‌ای دارد؟
در سیستم‌های بانکی، هرگونه اختلال در عملکرد یک دستگاه خودپرداز می‌تواند به از دست رفتن اطلاعات مالی، کاهش اعتماد مشتریان و هزینه‌های سنگین تعمیر منجر شود. به همین دلیل، بهره‌گیری از یک سیستم ارت دستگاه خودپرداز استاندارد و اصولی، به‌عنوان یک الزام فنی و ایمنی مطرح است.
استفاده از ارت در این دستگاه‌ها نه‌تنها از آسیب‌های الکتریکی جلوگیری می‌کند، بلکه از تخلیه الکترواستاتیکی، نوسانات ناگهانی جریان برق، و حتی آسیب‌های ناشی از رعدوبرق در زمان‌های خاص نیز محافظت می‌نماید.
انواع سیستم‌های ارت در صنعت
در حوزه برق و الکترونیک، انواع مختلفی از سیستم‌های ارت مورد استفاده قرار می‌گیرند که هرکدام بسته به نوع دستگاه و شرایط محیطی، ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. در این مقاله، به بررسی انواع پرکاربرد آن در دستگاه‌های خودپرداز می‌پردازیم:
۱. ارت عملیاتی (Operational Ground)
ارت عملیاتی یکی از متداول‌ترین انواع زمین در تجهیزات حساس است. این نوع ارت برای تثبیت عملکرد تجهیزات در برابر نوسانات و ایجاد مسیر بازگشت برای جریان‌های نشتی استفاده می‌شود. در دستگاه‌های ATM، ارت عملیاتی اغلب به بخش‌های پردازشی و مدارات الکترونیکی اختصاص دارد.
این نوع ارت موجب ثبات سیگنال‌ها در مدارهای داخلی دستگاه شده و از اختلال در عملکرد پردازنده، مانیتور، پرینتر و ماژول‌های کارت‌خوان جلوگیری می‌کند.
۲. ارت مخابراتی (Telecom Ground)
با توجه به اتصال دائمی دستگاه‌های خودپرداز به خطوط ارتباطی بانکی، بهره‌گیری از ارت مخابراتی امری ضروری است. این نوع ارت باعث ایزوله‌سازی مناسب بین سیستم مخابراتی و شبکه برق شده و از تداخل امواج الکترومغناطیسی جلوگیری می‌نماید.
در صورتی‌که ارت مخابراتی به‌درستی نصب نشده باشد، احتمال افت کیفیت سیگنال، قطع ارتباط با سرور مرکزی و حتی نفوذ الکتریکی از طریق کابل‌های مخابراتی وجود دارد.
۳. ارت مجازی (Virtual Ground)
در برخی مدارهای داخلی و بردهای الکترونیکی حساس، از مفهومی به نام ارت مجازی استفاده می‌شود. در این روش، نقطه‌ای به‌عنوان مرجع ولتاژ صفر در مدار تعریف می‌شود، بدون اینکه به زمین واقعی متصل باشد.
این نوع ارت بیشتر در مدارات داخلی تغذیه، تقویت‌کننده‌ها و ماژول‌های کنترل جریان در دستگاه‌های خودپرداز کاربرد دارد. ارت مجازی به‌خصوص در محیط‌هایی که امکان اجرای کامل ارت فیزیکی وجود ندارد، اهمیت پیدا می‌کند.
دستگاه ارت الکترونیکی؛ نسل نوین حفاظت از سیستم‌های بانکی
با پیشرفت فناوری و افزایش نیاز به پایداری در تجهیزات حیاتی، استفاده از دستگاه ارت الکترونیکی به‌عنوان راهکاری مدرن در حفاظت از سیستم‌های الکترونیکی از جمله خودپردازها مطرح شده است.
دستگاه ارت الکترونیکی به‌گونه‌ای طراحی شده که علاوه بر تخلیه الکتریسیته ساکن، می‌تواند نوسانات ولتاژ، جریان‌های مزاحم و سیگنال‌های نویز را نیز شناسایی و دفع کند. همچنین این سیستم‌ها معمولاً مجهز به نمایشگرهایی برای کنترل وضعیت ارت هستند.
مراحل اجرای ارت برای دستگاه خودپرداز
اجرای صحیح سیستم ارت دستگاه خودپرداز نیازمند بررسی دقیق و رعایت استانداردهای فنی است. مراحل اصلی این فرایند عبارتند از:
-
بررسی موقعیت فیزیکی و محیطی دستگاه: انتخاب محل مناسب برای نصب الکترودهای ارت.
-
طراحی و اجرای چاه ارت: بسته به شرایط خاک، نوع الکترود (مس، فولاد گالوانیزه، صفحه‌ای یا میله‌ای) انتخاب می‌شود.
-
اتصال اصولی با کابل مناسب: استفاده از سیم مسی بدون روکش با سطح مقطع مناسب برای اتصال دستگاه به سیستم ارت.
-
تست مقاومت ارت: اندازه‌گیری مقاومت زمین با دستگاه مخصوص (ارت تستر). مقدار ایده‌آل معمولاً زیر ۵ اهم است.
-
کنترل دوره‌ای سیستم ارت: بررسی مداوم برای اطمینان از عملکرد صحیح.
استانداردهای مرتبط با ارت دستگاه خودپرداز
در اجرای سیستم‌های ارت، رعایت استانداردهای ملی و بین‌المللی اهمیت ویژه‌ای دارد. از جمله این استانداردها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
IEC 60364: استاندارد بین‌المللی برای سیستم‌های برق‌کشی و ارتینگ.
-
ISIRI 1101: استاندارد ملی ایران برای سیستم‌های ارتینگ.
-
NFPA 70 (NEC): استاندارد ایمنی برق در آمریکا.
رعایت این استانداردها باعث اطمینان از ایمنی کاربران، عملکرد پایدار سیستم و همچنین کاهش هزینه‌های نگهداری می‌شود.
اثرات عدم وجود ارت مناسب بر دستگاه‌های خودپرداز
نبود یک سیستم ارت مؤثر می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری داشته باشد:
-
آسیب سخت‌افزاری: خرابی پردازنده، نمایشگر، ماژول‌های شبکه و قطعات تغذیه.
-
ایجاد نویزهای الکترومغناطیسی: تأثیر بر عملکرد سایر تجهیزات الکترونیکی مجاور.
-
افزایش هزینه‌های نگهداری: تعویض مکرر قطعات و ایجاد وقفه در سرویس‌دهی.
-
کاهش امنیت کاربران: احتمال برق‌گرفتگی یا سوختگی در اثر تماس با دستگاه معیوب.
یک نمونه موفق: پروژه کنزا صنعت
در بسیاری از پروژه‌های پیاده‌سازی سیستم ارت، شرکت‌های متخصص توانسته‌اند نمونه‌های موفقی ارائه دهند. به‌عنوان مثال، در یکی از پروژه‌های طراحی و اجرای ارت برای دستگاه‌های بانکی، شرکت کنزا صنعت با بهره‌گیری از فناوری دستگاه ارت الکترونیکی، توانست مقاومت زمین را تا سطح ۳ اهم کاهش دهد و ثبات عملکرد ۹۸٪ در دستگاه‌های نصب‌شده ایجاد نماید.
اگرچه ذکر برند در این مقاله جنبه تبلیغاتی ندارد، اما این نمونه به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه اجرای صحیح سیستم ارت می‌تواند در پایداری عملکرد ATM نقش کلیدی ایفا کند.
جمع‌بندی: اهمیت نادیده‌گرفته‌شده‌ای به نام ارت دستگاه خودپرداز
با وجود پیشرفت چشمگیر در تجهیزات بانکی، اگر سیستم ارت به‌درستی اجرا نشود، امنیت و پایداری کل سامانه زیر سؤال می‌رود. ارت دستگاه خودپرداز یک مؤلفه ساده اما بسیار حیاتی است که نباید نادیده گرفته شود.
چه در طراحی اولیه، چه در نصب و چه در نگهداری، توجه به ارت می‌تواند تفاوت بزرگی در عملکرد ایمن و بی‌وقفه دستگاه‌های خودپرداز ایجاد کند. استفاده از انواع سیستم‌های ارت مانند ارت عملیاتی، ارت مخابراتی و ارت مجازی، در کنار بهره‌گیری از دستگاه ارت الکترونیکی، مسیری است که سازمان‌ها و بانک‌ها برای حفظ اعتبار و کیفیت خدمات خود باید به آن پایبند باشند.